ทุสฺสีลอาทีนววณฺณนา

[148] ปาฏลิคมเน อาวสถาคารนฺติ อาคนฺตุกานํ อาวสถเคหํฯ ปาฏลิคาเม กิร นิจฺจกาลํ ทฺวินฺนํ ราชูนํ สหายกา อาคนฺตฺวา กุลานิ เคหโต นีหริตฺวา มาสมฺปิ อฑฺฒมาสมฺปิ วสนฺติฯ เต มนุสฺสา นิจฺจุปทฺทุตา – ‘‘เอเตสํ อาคตกาเล วสนฏฺฐานํ ภวิสฺสตี’’ติ นครมชฺเฌ มหติํ สาลํ กริตฺวา ตสฺสา เอกสฺมิํ ปเทเส ภณฺฑปฏิสามนฏฺฐานํ, เอกสฺมิํ ปเทเส นิวาสฏฺฐานํ อกํสุฯ เต – ‘‘ภควา อาคโต’’ติ สุตฺวาว – ‘‘อมฺเหหิ คนฺตฺวาปิ ภควา อาเนตพฺโพ สิยา, โส สยเมว อมฺหากํ วสนฏฺฐานํ สมฺปตฺโต, อชฺช ภควนฺตํ อาวสเถ มงฺคลํ วทาเปสฺสามา’’ติ เอตทตฺถเมว อุปสงฺกมนฺตาฯ ตสฺมา เอวมาหํสุฯ เยน อาวสถาคารนฺติ เต กิร – ‘‘พุทฺธา นาม อรญฺญชฺฌาสยา อรญฺญารามา อนฺโตคาเม วสิตุํ อิจฺเฉยฺยุํ วา โน วา’’ติ ภควโต มนํ อชานนฺตา อาวสถาคารํ อปฺปฏิชคฺคิตฺวาว อาคมํสุฯ อิทานิ ภควโต มนํ ญตฺวา ปุเรตรํ คนฺตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามาติ เยนาวสถาคารํ, เตนุปสงฺกมิํสุฯ สพฺพสนฺถรินฺติ ยถา สพฺพํ สนฺถตํ โหติ, เอวํ สนฺถริํฯ

[149] ทุสฺสีโลติ อสีโล นิสฺสีโลฯ สีลวิปนฺโนติ วิปนฺนสีโล ภินฺนสํวโรฯ ปมาทาธิกรณนฺติ ปมาทการณาฯ

อิทญฺจ สุตฺตํ คหฏฺฐานํ วเสน อาคตํ ปพฺพชิตานมฺปิ ปน ลพฺภเตวฯ คหฏฺโฐ หิ เยน เยน สิปฺปฏฺฐาเนน ชีวิตํ กปฺเปติ – ยทิ กสิยา, ยทิ วณิชฺชาย, ปาณาติปาตาทิวเสน ปมตฺโต ตํ ตํ ยถากาลํ สมฺปาเทตุํ น สกฺโกติ, อถสฺส มูลมฺปิ วินสฺสติฯ มาฆาตกาเล ปาณาติปาตํ ปน อทินฺนาทานาทีนิ จ กโรนฺโต ทณฺฑวเสน มหติํ โภคชานิํ นิคจฺฉติฯ ปพฺพชิโต ทุสฺสีโล จ ปมาทการณา สีลโต พุทฺธวจนโต ฌานโต สตฺตอริยธนโต จ ชานิํ นิคจฺฉติฯ

คหฏฺฐสฺส – ‘‘อสุโก นาม อสุกกุเล ชาโต ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม ปริจฺจตฺตอิธโลกปรโลโก สลากภตฺตมตฺตมฺปิ น เทตี’’ติ จตุปริสมชฺเฌ ปาปโก กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติฯ

ปพฺพชิตสฺส วา – ‘‘อสุโก นาม นาสกฺขิ สีลํ รกฺขิตุํ, น พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตุํ, เวชฺชกมฺมาทีหิ ชีวติ, ฉหิ อคารเวหิ สมนฺนาคโต’’ติ เอวํ อพฺภุคฺคจฺฉติฯ

อวิสารโทติ คหฏฺโฐ ตาว – ‘‘อวสฺสํ พหูนํ สนฺนิปาตฏฺฐาเน เกจิ มม กมฺมํ ชานิสฺสนฺติ, อถ มํ นิคฺคณฺหิสฺสนฺตี’’ติ วา, ‘‘ราชกุลสฺส วา ทสฺสนฺตี’’ติ สภโย อุปสงฺกมติ, มงฺกุภูโต ปตฺตกฺขนฺโธ อโธมุโข องฺคุลิเกน ภูมิํ กสนฺโต นิสีทติ, วิสารโท หุตฺวา กเถตุํ น สกฺโกติฯ ปพฺพชิโตปิ – ‘‘พหู ภิกฺขู สนฺนิปติตา, อวสฺสํ โกจิ มม กมฺมํ ชานิสฺสติ, อถ เม อุโปสถมฺปิ ปวารณมฺปิ ฐเปตฺวา สามญฺญโต จาเวตฺวา นิกฺกฑฺฒิสฺสนฺตี’’ติ สภโย อุปสงฺกมติ, วิสารโท หุตฺวา กเถตุํ น สกฺโกติฯ เอกจฺโจ ปน ทุสฺสีโลปิ ทปฺปิโต วิย วิจรติ, โสปิ อชฺฌาสเยน มงฺกุ โหติเยวฯ

สมฺมูฬฺโห กาลงฺกโรตีติ ตสฺส หิ มรณมญฺเจ นิปนฺนสฺส ทุสฺสีลกมฺเม สมาทาย ปวตฺติตฏฺฐานํ อาปาถมาคจฺฉติ, โส อุมฺมีเลตฺวา อิธโลกํ ปสฺสติ, นิมีเลตฺวา ปรโลกํ ปสฺสติ , ตสฺส จตฺตาโร อปายา อุปฏฺฐหนฺติ, สตฺติสเตน สีเส ปหริยมาโน วิย โหติฯ โส – ‘‘วาเรถ, วาเรถา’’ติ วิรวนฺโต มรติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สมฺมูฬฺโห กาลํ กโรตี’’ติฯ ปญฺจมปทํ อุตฺตานเมวฯ

[150] อานิสํสกถา วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺพาฯ

[151] พหุเทว รตฺติํ ธมฺมิยา กถายาติ อญฺญาย ปาฬิมุตฺตกาย ธมฺมิกถาย เจว อาวสถานุโมทนาย จ อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย โยชนปฺปมาณํ มหามธุํ ปีเฬตฺวา มธุปานํ ปาเยนฺโต วิย พหุเทว รตฺติํ สนฺทสฺเสตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุยฺโยเชสิฯ อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา ขีณา ขยวยํ อุเปตาฯ สุญฺญาคารนฺติ ปาฏิเยกฺกํ สุญฺญาคารํ นาม นตฺถิ, ตตฺเถว ปน เอกปสฺเส สาณิปากาเรน ปริกฺขิปิตฺวา – ‘‘อิธ สตฺถา วิสฺสมิสฺสตี’’ติ มญฺจกํ ปญฺญเปสุํฯ ภควา – ‘‘จตูหิปิ อิริยาปเถหิ ปริภุตฺตํ เอเตสํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี’’ติ ตตฺถ สีหเสยฺยํ กปฺเปสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘สุญฺญาคารํ ปาวิสี’’ติฯ

ปาฏลิปุตฺตนครมาปนวณฺณนา

[152] สุนิธวสฺสการาติ สุนิโธ จ วสฺสกาโร จ ทฺเว พฺราหฺมณาฯ มคธมหามตฺตาติ มคธรญฺโญ มหามตฺตา มหาอมจฺจา, มคธรฏฺเฐ วา มหามตฺตา มหติยา อิสฺสริยมตฺตาย สมนฺนาคตาติ มคธมหามตฺตาฯ ปาฏลิคาเม นครนฺติ ปาฏลิคามํ นครํ กตฺวา มาเปนฺติฯ วชฺชีนํ ปฏิพาหายาติ วชฺชิราชกุลานํ อายมุขปจฺฉินฺทนตฺถํฯ สหสฺเสวาติ เอเกกวคฺควเสน สหสฺสํ สหสฺสํ หุตฺวาฯ วตฺถูนีติ ฆรวตฺถูนิฯ จิตฺตานิ นมนฺติ นิเวสนานิ มาเปตุนฺติ รญฺญญฺจ ราชมหามตฺตานญฺจ นิเวสนานิ มาเปตุํ วตฺถุวิชฺชาปาฐกานํ จิตฺตานิ นมนฺติฯ เต กิร อตฺตโน สิปฺปานุภาเวน เหฏฺฐา ปถวิยํ ติํสหตฺถมตฺเต ฐาเน – ‘‘อิธ นาคคฺคาโห, อิธ ยกฺขคฺคาโห, อิธ ภูตคฺคาโห, ปาสาโณ วา ขาณุโก วา อตฺถี’’ติ ปสฺสนฺติฯ เต ตทา สิปฺปํ ชปฺปิตฺวา เทวตาหิ สทฺธิํ มนฺตยมานา วิย มาเปนฺติฯ อถวา เนสํ สรีเร เทวตา อธิมุจฺจิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ นิเวสนานิ มาเปตุํ จิตฺตํ นาเมนฺติฯ ตา จตูสุ โกเณสุ ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา วตฺถุมฺหิ คหิตมตฺเต ปฏิวิคจฺฉนฺติฯ สทฺธานํ กุลานํ สทฺธา เทวตา ตถา กโรนฺติ, อสฺสทฺธานํ กุลานํ อสฺสทฺธา เทวตาวฯ กิํ การณา? สทฺธานญฺหิ เอวํ โหติ – ‘‘อิธ มนุสฺสา นิเวสนํ มาเปตฺวา ปฐมํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา มงฺคลํ วฑฺฒาเปสฺสนฺติฯ อถ มยํ สีลวนฺตานํ ทสฺสนํ, ธมฺมกถํ, ปญฺหาวิสฺสชฺชนํ , อนุโมทนญฺจ โสตุํ ลภิสฺสาม, มนุสฺสา ทานํ ทตฺวา อมฺหากํ ปตฺติํ ทสฺสนฺตี’’ติฯ

ตาวติํเสหีติ ยถา หิ เอกสฺมิํ กุเล เอกํ ปณฺฑิตมนุสฺสํ, เอกสฺมิํ วา วิหาเร เอกํ พหุสฺสุตภิกฺขุํ อุปาทาย – ‘‘อสุกกุเล มนุสฺสา ปณฺฑิตา, อสุกวิหาเร ภิกฺขู พหุสฺสุตา’’ติ สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ, เอวเมว สกฺกํ เทวราชานํ วิสฺสกมฺมญฺจ เทวปุตฺตํ อุปาทาย – ‘‘ตาวติํสา ปณฺฑิตา’’ติ สทฺโท อพฺภุคฺคโตฯ เตนาห – ‘‘ตาวติํเสหี’’ติฯ ตาวติํเสหิ สทฺธิํ มนฺเตตฺวาปิ วิย มาเปนฺตีติ อตฺโถฯ

ยาวตา อริยํ อายตนนฺติ ยตฺตกํ อริยกมนุสฺสานํ โอสรณฏฺฐานํ นาม อตฺถิฯ